Ankara Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi, Türkiye’nin en büyük Atıksu Arıtma Tesisi olup günde 765.000 m³/gün kapasite ile “Klasik Aktif Çamur Prosesi” olarak dizayn edilmiştir. Tesiste yıllık 250 milyon m³ atıksu arıtılarak herhangi bir çevre kirliliğine sebebiyet vermeden alıcı ortama deşarj edilmektedir. Tesiste oluşan fazla çamurların yoğunlaştırıldıktan sonra anaerobik çürütücülerde çürütülmesi ile biyogaz elde edilmektedir. Buna ek olarak elde edilen biyogazdan elektrik üretilip, tesisin enerji ihtiyacının %80-85'i bu şekilde karşılanmaktadır.
Tesis alanı şehir merkezinin batısında 45 km mesafede, Sincan İlçesi, Tatlar Köyü Mevkiinde yer almaktadır. Arıtılmış su deşarj yeri Ankara Çayı olup nihai Deşarj yeri Sakarya Nehri’dir. İlimiz genelinde, kanalizasyon sisteminde toplanan tüm atıksular tesise tamamen cazibe ile ulaşmaktadır.
TESİSİN YERİ VE GENEL VAZİYET PLANI
Tesis alanı şehir merkezinin batısında 45 km mesafede, Ankara Çayı akıntısı yönündeki Tatlar köyünün (Sincan yakınında) yanında yer almaktadır. Tesisin yeri, 2025 yılında dahi şehir yerleşiminin dışında kalacağı dikkate alınarak seçilmiştir. Şehrin ve arıtma tesisinin topografisi, atıksuyun arıtma tesisine taşınmasında pompa istasyonu gerektirmeyecek şekilde tasarlanmasını mümkün kılmıştır. Kanalizasyon sisteminde toplanan bütün atıksular tesise tamamen cazibeyle ulaşmaktadır. 2025 hedef yılı için tesis alanı 182 hektar alanı kapsamaktadır. Ve ilk aşamada yaklaşık 1/3’ü kullanılmıştır. Tesis 2025 yılında genişletilecektir.
ARITMA PROSESİ VE AKIŞ ŞEMASI
• Ön Arıtma Ünitesi
• Ön Çökeltme Havuzları
• Havalandırma Havuzları
• Son Çökeltme Havuzları
• Geri dönüş Çamuru Pompa İstasyonu
• Ham Çamur Yoğunlaştırma Havuzları
• Çamur Özümleyici (Digesters)• Biyogaz Güç İstasyonu
• Gaz Depolama Tankları
• Özümlenmiş Çamur Yoğunlaştırma Havuzları
• Çamur Susuzlaştırma Ünitesi
• Sosyal Donatılar
ÖN ARITMA ÜNİTESİ
Ön arıtma ünitesi suyun arıtım için uygun hale getirildiği bölümdür. Ön arıtma giriş yapısı için zararlı olabilecek veya operasyonu etkileyecek maddelerin uzaklaştırılmasını kapsar. Bu maddeler kağıt parçaları, tahta, odun parçaları, teneke, pet şişe, her türlü plastik maddeler, kum, gres, yağ, zift ve yüzey pisliğini içerir. Bu maddeleri tutmak için kullanılan metot ızgaradan geçirme ve kum tutucu havuzlarında kumun, yağ ve gresin uzaklaştırılması metodudur. 5 adet kaba ızgaralarda 40 mm den büyük, 5 adet ince ızgaralarda 15 mm den büyük katı maddeler alınarak tam otomatik dolum istasyonunda konteynerlere boşaltılmaktadır. Bu bölümde sudan ayrılan kaba atıklar, her biri 584 m3 hacminde 209 m2 yüzey alanına sahip 10 adet kum tutucu havuzlarında tutulan kum, çöp depolama alanına transfer edilmektedir. Kum tutucu havuzlarda bekleme süresi 11 dakikadır. Yüzeyde toplanan, scum olarak tabir edilen yüzey atığı köpük pompası vasıtası ile döner eleğe gönderilir. Suyla beraber gelen aşırı miktardaki kumun giriş öncesinde tutulabilmesi için, atıksu tesise alınmadan önce iki adet büyük ön kum tutucu havuzundan (1500 m3) geçmektedir. Havuzlar periyodik olarak temizlenmektedir. Ön arıtma ünitesinde bir de Demir Sülfat Dozlama Ünitesi bulunmaktadır. Buradan giriş suyuna Demir sülfat (FeSO4.7H2O) çözeltisi dozlanarak özümleme tanklarında açığa çıkan biyogaz içerisindeki Hidrojen sülfür (H2S) oranının düşürülerek, biyogaz motorlarında ve tesisatta oluşabilecek korozyona karşı önlem alınmaktadır.
ÖN ÇÖKELTME HAVUZLARI
Kum tutuculardan çıkan su dağıtım odası vasıtası ile her biri 7600 m3 hacminde 50 m çapında 10 adet dairesel ön çökeltme havuzlarına gönderilir. Bekletme süresi 1,5 saattir. Bu bölümde ön arıtma sisteminde çöktürülemeyen, askıda kalan ve yüzebilen maddeler uzaklaştırılır. Ön çökeltme havuzları dairesel hareketli köprüye bağlı sıyırıcılar vasıtası ile dibe çöken bu maddeler toplanarak cazibe ile ham çamur yoğunlaştırıcı havuzlara gönderilir. İyi bir ön çökeltme havuzunda giren sudaki askıda katı madde miktarının %60-70, BOİ5 miktarının %25-30'unu arıtabilir. Ön çökeltme havuzlarından savaklanan su, aktif çamur ile karıştırılarak biyolojik arıtma için havalandırma havuzlarına gönderilir.
HAVALANDIRMA HAVUZLARI
Ön çökeltme havuzlarından çıkan atıksu her biri 13.005 m3 hacminde 2600 m2 yüzey alanına (153 m*17 m) sahip dikdörtgen kesitli 10 adet havalandırma havuzlarına giriş yapar. Bekletme süresi 4 saattir. Bu bölümde çözünmüş olan organik maddeler mikroorganizmalar için besin kaynağıdır. Bu besinin kullanılmasıyla aktif mikroorganizma kütlesinin üremesi ve atığın aerobik olarak stabilizasyonu sağlanır. Aerobik mikroorganizmaların yaşayabilmesi için yüzeysel havalandırıcılar yardımı ile suya oksijen transferi sağlanır. Bu havalandırıcılar aynı zamanda karıştırma işlemini de yapmaktadırlar. Havalandırma havuzlarında sabit bir mikroorganizma seviyesi sağlanması amacıyla son çöktürme havuzlarında çöken çamurun gerekli olan miktarı havalandırma havuzlarının girişinden sisteme geri döndürülür. Mikroorganizmaların yaşayabilmesi için uygun pH, oksijen ve besin ortamının sağlanması gereklidir.
SON ÇÖKELTME HAVUZLARI
Havalandırma havuzlarından çıkan aktif çamurlu su her biri 9200 m3 hacminde 55 m çapında 20 adet dairesel son çökeltme havuzlarına giriş yapar. Havalandırma havuzlarında stabilize edilmiş olan atık, son çökeltme havuzlarında çamur olarak çöktürülür. Çöken bu çamur cazibe ile geri dönüş pompalama istasyonu haznesine gelir. Gerekli miktarı geri döndürülür, fazla miktarı da ham çamur yoğunlaştırma havuzlara sevk edilir. Bekleme süresi minumum 3 saattir.
HAM ÇAMUR YOĞUNLAŞTIRMA HAVUZLARI
Bu bölümde, ön çökeltme havuzlarından gelen ham çamur ve son çökeltme havuzlarından gelen fazla çamur karıştırılarak her biri 1964 m3 hacminde 25 m çapında 7 adet dairesel yoğunlaştırma havuzlarında gelir. Çamur, havuzlarda yaklaşık iki gün bekletilerek, yerçekimi ile iyice çöktürülür. Böylelikle çamurun kuru madde oranı yükseltilir. Dikey karıştırıcılar sayesinde farklı bölgelerde çamur fazı oluşumu engellenir. Havuzun yüzeyinden savaklanan su tekrar bir arıtım için tesis girişine pompalanır.
ÇAMUR ÖZÜMLEME TANKLARI
Ham çamur yoğunlaştırma havuzlarından alınan yoğunlaşmış çamur, pompa vasıtası ile ısı eşanjöründen geçirilerek ısıtılır ve her biri 11.250 m3 hacminde 25 m çapında 35 m yüksekliğinde 8 adet silindirik ön gerilmeli beton özümleme tanklarına pompalanır. Özümleme, çürüyen veya bozunabilen organik maddelerin biyolojik olarak parçalanmasıdır. Özümleme prosesi anaerobik şartlarda uygun pH değeri olan 7,0-7,5 arasında 35 ºC’de iki üç hafta sürer. Bu işlemde son ürün olarak çürümeyen ve bozunmayan katı maddeler kalmaktadır. Üstten alınan gaz filtrelerden geçirilerek her biri 4.000 m3 hacminde 22 m çapında 17 m yüksekliğinde 2 adet silindirik yapıda gaz depolama tanklarına gönderilir. Açığa çıkan gaz karışımı yaklaşık olarak %80 oranında metan, %20 oranında karbondioksit ve diğer gazları içerir. Açığa çıkan bu biyogaz, elektrik üretiminde, sıcak su ihtiyacının karşılanmasında ve özümleme tanklarında karıştırma işleminde kullanılır.
BİYOGAZ GÜÇ İSTASYONU
Biyogaz Güç İstasyonu özümleme tanklarında açığa çıkan biyogazı kullanarak elektrik enerjisi üreten gaz motorlarının tesis edildiği yapıdır. Her biri 1.65 MW 2 adet gaz motorları sayesinde tesisin elektrik ihtiyacının yaklaşık %80’lik kısmı karşılanmaktadır. Yılda ortalama 21.000.000 kWh elektrik üretilmektedir.
ÖZÜMLENMİŞ ÇAMUR YOĞUNLAŞTIRMA HAVUZLARI
Özümleme tanklarında çürütülen çamur, her biri 1964 m3 hacminde 25 m çapında 5 adet dairesel özümlenmiş çamur yoğunlaştırıcı havuzlara alınır ve iyice yoğunlaşması sağlanır. Yoğunlaşan çamur pompayla çekilir ve mekanik çamur susuzlaştırma istasyonuna gönderilir. Yüzeyinden alınan yüksek BOİ5 içeriği olan su tekrar arıtım için tesis girişine pompalanır. Bekleme süresi 2 gündür.
ÇAMUR SUSUZLAŞTIRMA ÜNİTESİ
Bu bölümde, özümlenmiş çamur yoğunlaştırıcılarından gelen çamura belirli oranda katyonik polielektrolit çözeltisi dozlanarak floklaşması sağlanır. Daha önce 6 adet 30 m3/saat kapasiteli Belt Presler ile susuzlaştırılan çamur, Belt Preslerin ekonomik ömrünü doldurması nedeniyle 2011 yılında kurulan ve daha ileri teknoloji ürünü olan her biri 70 m3/saat kapasiteli 3 adet Santrifüj dekantörler yardımıyla çamur susuzlaştırma yapılmaktadır. Kuru madde miktarı %4-6'dan %27-30'a çıkartılır. Santrifüj dekantörlerden süzülen su, tekrar arıtım için ön arıtma ünitesine pompalanır.
SOSYAL DONATILAR
İşletme binasında bürolar, eğitim salonu, konferans salonu, kontrol merkezi ve tesis işletmesi için gereken analizlerin yapıldığı bir laboratuar mevcuttur. Tesiste kullanılan ekipmanların ve araçların periyodik bakım ve hafif onarımları toplam 1800 m2 kullanım alana sahip bulunan atölyede yapılmaktadır. Yedek parça deposu da atölye binasında bulunmaktadır. Tesiste çalışan personel için 44 adet lojman mevcut olup sıcak su ve ısınma ihtiyacı arıtma tesisinden üretilen enerji ile sağlanmaktadır.
KİRLİLİK YÜKLERİ VE ARITMA VERİMİ
Ülkemizde alıcı ortama verilen temizlenmiş sudaki Askıda Katı Madde (AKM) ve BOİ5 miktarları 30 mg/l’nin altında olmalıdır. Ankara Merkezi Atıksu Arıtma Tesisinde de çıkış suyu limit değerleri olarak bu değerler geçerlidir. Tesisin arıtma verimi yıllık ortalamada BOİ5 ve AKM de %90 nın, KOİ de %85 in üzerindedir.